Διαφημιστικές πινακίδες: Δημόσιος κίνδυνος

περιοδικό POST-Media

Στο αφιέρωμα που φιλοξενείται στο δεύτερο τεύχος του POST-Mediaγίνεται μια προσπάθεια ορισμού ενός πλαισίου συζήτησης γύρω απ’ το φλέγον, αλλά εν πολλοίς αποσιωπημένο, ζήτηματων διαφημιστικών πινακίδων.

Οι διαφημιστικές πινακίδες στην Ελλάδα διέπονται από ένα καθεστώς σιωπηρής συναίνεσης μεταξύ δημόσιας διοίκησης και επιχειρήσεων, το οποίο αμφισβητείται κατά καιρούς από πολίτες που έχουν χάσει συγγενικά τους πρόσωπα σε τροχαία δυστυχήματα. Τα μεγάλα Μέσα της χώρας -με αξαίρεση την Καθημερινή, το ΣΚΑΙ, τη ΝΕΤ, τον τοπικό Τύπο, κι ενίοτε την Ελευθεροτυπία και ΤΑ ΝΕΑ- προσφέρουν ασυλία στους ιδιοκτήτες τωνυπαίθριων πινακίδων, κρύβοντας το θέμα απ’ τη δημόσια ατζέντα. Ομοίως, τα πολιτικά κόμματα προτιμούν να απέχουν απ’ τη συζήτηση, μιας και είναι τα ίδια συνένοχα στην αυθαιρεσία της υπαίθριας διαφήμισης, αφού θέλουν κατά την περίοδο των εκλογών, κι όχι μόνο, να επωφελούνται απ’ την καταναγκαστική μορφή διαφήμισης, που είναι τα billboard.

Η ευθύνη των πολιτικών κομμάτων για το άναρχο τοπίο που παρουσιάζουν οι δημόσιοι χώροι της Ελλάδας, είναι δεδομένη. Το ίδιο είναι και η ευθύνη των τοπικών αρχών, των δήμων δηλαδή, που ενοικιάζουν το δημόσιο χώρο σε διαφημιστικές εταιρείες, αδυνατώντας να τις ελέγξουν. Η ανοχή, η αδιαφορία, ή ακόμα και η παραδοχή της αδυναμίας ελέγχου του φαινομένου, ισούται με ομολογία ενοχής. Οι διαφημιστικές πινακίδες είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους παράνομες, κι αυτό έχει κατοχυρωθεί απ’ το ίδιο το Συμβούλιο της Επικρατείας. Αν τηρούνταν διατάξεις του Κώδικα Οδική Κυκλοφορίας ένα μεγάλο μέρος της υπαίθριας διαφήμισης δε θα υπήρχε. Οι φωτιζόμενες διαφημίσεις στις στάσεις των λεωφορείων π.χ. θα είχαν καταργηθεί. Όμως στην Ελλάδα οι νόμοι και οι διατάξεις για την υπαίθρια διαφήμιση είναι διακοσμητικοί.

Στο δυτικό και «αναπτυγμένο» κόσμο η υπαίθρια διαφήμιση έχει ρυθμιστεί με βάση το σεβασμό του πολίτη. Σαν αποτέλεσμα, τα διαφημιστικά πλαίσια στο Λονδίνο δεν υπερβαίνουν τα 400, τη στιγμή που στην Αθήνα μόνο, υπολογίζονται σε μερικές χιλιάδες. Τα billboard κυριαρχούν μονόνονα στο ελληνικό τοπίο, χωρίς να ρωτηθούν οι πολίτες αν του χρησιμεύουν σε κάτι. Με άλλα λόγια, έχουν επιβληθεί δια της βίας. Κι ενώ στην επικαιρότητα αναδεικνύεται η οικολογία και η λεγόμενη «πράσινη συνείδηση», τα Μέσα αποφεύγουν να μιλήσουν για την οπτική ρύπανση και την αστική οικολογία, ή αλλιώς την οικολογία του δημόσιουχώρου. Τα Μέσα διστάζουν να αγγίξουν τη διαφήμιση διότι στηρίζονται στα έσοδά της, η κοινωνία των πολιτών όμως, γιατί αδιαφορεί;

Η απάντηση είναι προφανής: η διαφημιστική πινακίδα είναι ενσωματωμένη στο ελληνικό τοπίο όπως είναι τα δέντρα ή καλύτερα οι κολώνες της ΔΕΗ. Δύσκολα θα αναρωτηθεί κάποιος για τη νομιμότητά τους, καθώς θεωρούνται ασυνείδητα ως απαραίτητες, υπεύθυνες για κάποια λειτουργία, πιθανώς της αγοράς.

Όμως τα διαφημιστικά πλαίσια θα έπρεπε να δοθούν εκεί όπου ανήκουν, δηλαδή στην κοινωνία. Τα διαφημιστικά πλαίσια βρίσκονται μέσα στο δημόσιο χώρο κι ανήκουν στο δημόσιο χώρο. Αν ο δημόσιος χώρος ανήκει στη δημόσια σφαίρα, δηλαδή στους πολίτες, τότε και οι διαφημιστικές πινακίδες του ανήκουν. Αν ο δημόσιος χώρος ανήκει στους ιδιώτες, τότε πράγματι οι πολίτες δεν έχουν καμμία δικαιοδοσία πάνω σ’ αυτόν. Αυτό που πρέπει να γίνει σαφές είναι ότι οι πινακίδες υπάρχουν επειδή οι εμπλεκόμενοι θέλουν να τις ανεχόμαστε. Δεν προσφέρουν τίποτα, παρά μόνο πλύση εγκεφάλου. Κι αν παρατηρήσει κάποιος το περιεχόμενο των υπαίθριων διαφημίσεων θα συνειδητοποιήσει ότι στην πλειονότητά τους αφορούν σε προώθηση καπνοβιομηχανιών. Καθώς οι τελευταίες εκδιώχθηκαν απ’ την τηλεόραση και εσχάτως απ’ τον Τύπο και τα περιοδικά, πλέον δεν τους απομένει παρά μόνο ο δημόσιος χώρος. Η ανεξέλεγκτη δράση τους φέρνει σε αμηχανία ακόμα και τους ίδιους του διαφημιστές, οι οποίοι έχουν ένα κώδικα δεοντολογίας που αδυνατούν να εφαρμόσουν. Για παράδειγμα, ο κώδικας απαγορεύει διαφημίσεις προϊόντων καπνού απέναντι από σχολεία, κάτι που επανειλλημένα δε τηρείται.

Στα billboard βλέπουμε επίσης διαρκώς γυναικεία, ανδρικά σώματα και πρόσωπα να μας κοιτούν ηδυπαθώς. Διαφημίσεις σεξιστικού και μισογύνικου περιεχομένου κατακλύζουν το δημόσιο χώρο, μαζί με εικόνες νέων που απολαμβάνουν τη ζωή μόνον ως χαρούμενοι καταναλωτές. Τα μηνύματα των billboard γίνονται όλο και πιο διφορούμενα. Στην προσπάθειά τους να αποσπάσουν το βλέμμα εξαντλούν κάθε τεχνική της εικόνας και του λόγου, χρησιμοποιούν υπονοούμενα, διάσημα πρόσωπα, σλόγκαν που θέλουν να εντυπωθούν στο μυαλό του καθενός. Η υπαίθρια διαφήμιση γνωρίζει πως περνά κατευθείαν στο ασυνείδητό μας, γι’ αυτό και επιστρατεύει αρχέτυπα, ή στερεότυπα. Η υπαίθρια διαφήμιση είναι μια αθέλητη, ή αλλιώς, στη γλώσσα του Διαδικτύου, μια σπαμ διαφήμιση. Τα δυστυχήματα που έχουν προκληθεί εξαιτίας τους είναι φόνοι εκ προμελέτης. Τα billboard αποσπούν την προσοχή, ενώ συχνά προβάλλουν ως εμπόδια για τους πεζούς και γενικότερα για την κυκλοφορία. Οι διαφημιστικές πινακίδες είναι ο ορισμός του δημόσιου κινδύνου. Επιπλέον, αλλοιώνουν την εικόνα του τοπίου, και το πιο σημαντικό, κανείς δεν τις ζήτησε, κανείς κανείς δε μπορεί να τις ελέγξει. Μήπως ήρθε η ώρα να συζητηθεί η καθολική απαγόρευσή τους, η αποξήλωση και η συνακόλουθη οικειοποίησή τους απ’ την κοινωνία;